75 jaar NAVO: bondgenootschap voor vrijheid en veiligheid
Op 4 april 2024 bestaat de NAVO 75 jaar. Het bondgenootschap is opgericht in 1949 met als eerste doel de Westerse democratieën te beschermen tegen de Sovjet-Unie en het communisme. De Amerikaanse beloften gedekt door het strategische nucleaire arsenaal vormden de belangrijkste garantie voor vrede in Europa.
Bescherming
Ook kleine landen als Nederland konden rekenen op de bescherming van de Verenigde Staten; immers volgens artikel vijf van het handvest is ‘een aanval op één een aanval op allen’. Negen leden telde het bondgenootschap in 1949, Nederland was lid vanaf het eerste uur. Tijdens de Koude Oorlog breidde het bondgenootschap zich gestaag uit. Met Griekenland en Turkije in 1952, Duitsland in 1955 en Spanje in 1982.
Uitdagingen na de Koude Oorlog
Na het einde van de Koude Oorlog veranderden de verhoudingen in Europa. Het communisme verdween, de Sovjet-Unie viel uiteen en ook het Warschaupact, de tegenhanger van de NAVO hield op te bestaan. Maar de relatieve rust en stabiliteit van de decennia daarvoor verdwenen daarmee ook. De wereld werd er niet veiliger op. De eerste en enige keer dat artikel vijf in werking trad was in september 2001, toen Amerika werd aangevallen door terroristen van Al Qaida, met een langdurige oorlog in Afghanistan tot gevolg.
Midden- en Oost-Europese landen die voorheen onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie vielen wendden zich inmiddels tot het westen: de Europese Unie en de NAVO. Ook voormalige Sovjet republieken als Estland, Letland en Litouwen deden dit. Het gevolg was dat de NAVO vanaf 2004 een groot aantal nieuwe lidstaten verwelkomde. Het communisme was weliswaar verdwenen, de angst voor Rusland was er in die landen niet minder om.
Oorlog Oekraïne
Die angst bleek terecht. De oorlog in Oekraïne (geen lid van de NAVO) vanaf 2014 en vooral de grootschalige Russische inval in dat land in 2022 was voor Europa en de wereld een wake up call. Een grote oorlog in Midden-Europa direct grenzend aan het verdragsgebied, zorgde voor spanning, verhoogde paraatheid en hogere defensiebudgetten. Ineens bleek de befaamde norm van 2% defensie-uitgaven van het BNP door de Europese landen wel gehaald te kunnen worden, iets waar Amerikaanse presidenten al ver voor Trump op hamerden. Veelzeggend is dat twee landen met een lange trotse traditie van neutraliteit, Zweden en Finland, zich sinds 2022 zo bedreigd voelen dat ze lid zijn geworden. De NAVO telt nu 32 lidstaten.
Militaire oefeningen
Dat het de NAVO ernst is blijkt onder meer uit de grote oefeningen die gehouden worden. In 2023 werd de grootste oefening van NAVO-luchtstrijdkrachten ooit gehouden (met 10.000 militairen), en op dit moment, voorjaar 2024, vindt de oefening ‘Steadfast Defender’ plaats. Het is de grootste oefening sinds het einde van de Koude Oorlog: 90.000 militairen – waaronder 5.000 Nederlanders – doen er aan mee. Met de oefening wordt de inwerkingtreding van artikel 5 gesimuleerd: het doel is het zo snel mogelijk verplaatsten en ontplooien van grote aantallen militairen en materieel naar Litouwen, Polen, Hongarije en Roemenië. Het is een militair en politiek signaal dat moeilijk te missen is in Moskou.
Free Lion
Dergelijke grote oefeningen waren tijdens de Koude Oorlog routine. Veel oud-militairen en dienstplichtigen kennen de namen van Big Ferro, Saxon Drive, Atlantic Lion en Free Lion. De scenario’s die toen geoefend werden verschillen in de kern niet zoveel van wat nu gebeurt. Het is uiteindelijk gericht tegen gevaar van dezelfde potentiële vijand in een gebied dat niet veel verschilt van het operatiegebied van toen. De kennis van toen komt nu weer van pas, veel militairen doen nu voor het eerst ervaring op met dit soort grootschalige verplaatsingen.
“De machtsbalans en de geopolitieke verhoudingen veranderen. De rol van het westen en die van Amerika is niet langer overal vanzelfsprekend. Eén ding is wel zeker: de NAVO is het meest succesvolle militaire bondgenootschap uit de geschiedenis. En op dit moment is een hecht bondgenootschap misschien wel harder nodig dan ooit.” Alfred Staarman - Conservator
