De Slag om de Schelde: een zeer belangrijke veldslag
In oktober en de eerste week november is het 80 jaar geleden dat de grootste militaire operatie ooit op Nederlands grondgebied plaatsvond: de Slag om de Schelde.
Voorgeschiedenis
Deze veldslag, die zich vooral in Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Beveland, Walcheren en West-Brabant afspeelde, was het gevolg van de zoektocht van de westelijke geallieerden naar een grote, functionele zeehaven aan de Noordzeekust. Tot en met de Slag om de Schelde werd elke afgevuurde kogel, elke gegooide handgranaat, elke liter benzine en elke boterham aangevoerd vanaf de stranden van Normandië, waar de geallieerden begin juni 1944 waren geland. De kunstmatige haven die daar was aangelegd werd twee weken later door een storm zwaar beschadigd en grotendeels onbruikbaar.
Veroveren onbeschadigde zeehaven
Na de uitbraak uit Normandië rukte het Canadese 1e leger langs de kust op naar het noorden. Hun opdracht was om een onbeschadigde zeehaven te veroveren. Op hun marsroute lagen er genoeg: Le Havre, Dieppe, Boulogne, Calais en Duinkerke. Maar de Duitsers bleken er op alle plaatsen in geslaagd de havens – kranen, dokken, sluizen, kades en aanlegsteigers – grondig te slopen. Zonder maandenlange reparatiewerkzaamheden waren deze havens onbruikbaar.
Antwerpen
De haven van Antwerpen was een ander verhaal. Door het razendsnelle oprukken van het Britse 2e leger was Antwerpen onverwacht snel bevrijd. Al op 4 september 1944, koud een week na de bevrijding van Parijs op 25 augustus 1944, viel de havenstad vrijwel onbeschadigd in geallieerde handen. Diezelfde maand ging operatie Market Garden van start, die er toe leidde dat het zuiden van Nederland werd bevrijd. Daarna ontstond er aan de grote rivieren een patstelling, die pas in het voorjaar zou worden doorbroken.
Bezet door de Duitsers
De geallieerde legerleiding realiseerde zich dat er voor de verdere opmars naar Berlijn en de verovering van het belangrijke Ruhrgebied meer voorraden en kortere aanvoerlijnen nodig waren. De haven van Antwerpen moest dus zo snel mogelijk worden geactiveerd. Het probleem was alleen dat de aanvoerroute naar de haven – de Westerschelde – vanaf beide oevers (Zeeuws-Vlaanderen ten zuiden en Zuid-Beveland en Walcheren aan de noordkant) nog door de Duitsers bezet was. Zij schoten elk schip dat richting Antwerpen voer onverbiddelijk uit het water.
De Slag om de Schelde
Er werd daarom besloten tot een groot offensief om de Duitsers van de oevers van de Schelde te verjagen: de Slag om de Schelde. Het plan om de Schelde vrij te maken bestond uit vier sub-operaties:
- Een stuk van West-Brabant veroveren om de route naar Zuid-Beveland te openen;
- het veroveren van Breskens, het stadje bij de toegang van de Schelde aan de zuidkant (Operatie Switchback);
- de bevrijding van Zuid-Beveland (Operatie Vitality);
- en ten slotte de verovering van het (toen nog) eiland Walcheren (Operatie Infatuate).
Vier belangrijke operaties, waaraan 60.000 Canadese, Britse en Poolse, maar ook Nederlandse, Belgische en Noorse militairen meededen. Ze stonden tegenover 90.000 Duitse militairen. Al deze operaties gingen begin oktober van start, en allemaal stuitten ze op grote en taaie Duitse weerstand.
Duitse weerstand
Bij de toegang tot Zuid-Beveland, rond Woensdrecht, werd meer dan een week zwaar gevochten. De Canadezen leden zware verliezen. Zozeer zelfs, dat 13 oktober 1944 (inderdaad, vrijdag de 13e) bij het Canadese leger bekend staat als Black Friday.
Ook bij Breskens waren de gevechten ongekend heftig. Bij bombardementen kwamen 184 burgers om het leven (onder wie de broer, zus en vader van de bekende oud-voetballer Willem van Hanegem, toen nog een baby). Pas begin november werd Operatie Switchback afgerond. Van Breskens was toen weinig meer over.
Op Zuid-Beveland verging het de geallieerden niet veel beter. De combinatie van overstromingen, blubber, mijnen en voorbereide Duitse stellingen kostten duizenden Britten en Canadezen het leven. Maar ook Vitality werd afgerond, waarmee alleen nog het pièce de resistance, de verovering van Walcheren, over bleef. Twee episodes moeten genoemd worden: de keiharde gevechten bij de Sloedam (de enige overgang naar het eiland) en het bombarderen van de dijken, waardoor Walcheren grotendeels onder water kwam te staan. Daarna werden de Duitse troepen van drie kanten aangevallen: over de Sloedam, in het zuiden bij Vlissingen en in het westen door landingen bij Westkapelle. Op 8 november 1944 was alles voorbij. Met het succesvol afronden van Operatie Infatuate was de Slag om de Schelde voorbij.
De haven open
Op 28 november 1944 meerden de eerste geallieerde vrachtschepen af in de haven van Antwerpen. De aanvoerlijnen voor het aanstaande offensief richting het hart van Duitsland waren daardoor spectaculair ingekort. De Duitsers onderkenden het belang van de haven. Wat niet veel mensen weten is dat de helft van alle V2-raketten niet op Engeland, maar op Antwerpen werd afgevuurd. Het mocht niet baten: de haven bleef functioneren. Een half jaar later capituleerde Nazi-Duitsland.
"De Slag om de Schelde; geen hele beste film, maar wel een zeer belangrijke veldslag. De film (De Slag om de Schelde, regie Matthijs van Heijningen Jr., 2020) gaat vreemd genoeg niet zo over de Slag om de Schelde. In ieder geval niet erg uitgebreid over de vier hierboven beschreven operaties. Oordeel vooral zelf." Dirk Staat - Conservator
Ontdek de bevrijding van Europa virtueel
Voor de bevrijding van Europa is 80 jaar geleden een bittere strijd gevoerd. In de virtuele tour ‘Hij of ik’ beleef je deze strijd door de ogen van twee militairen: een Canadees en een Duitser.
De tentoonstelling ‘Hij of ik’ was t/m 9 januari 2022 te zien in het museum en nu virtueel te zien.
Ga naar de virtuele tour
