Eet smakelijk! in de militaire keuken
De keukenpomp
Het gebeurt weleens dat je als conservator een voorwerp tegenkomt in de collectie, waarbij je niet gelijk weet waarvoor het dient. Zeker als het oud is en het al geruime tijd niet meer is gebruikt. Totdat je een foto tegenkomt waardoor alles in één keer duidelijk wordt.
De keukenpomp
In de collectie van het museum zit een ‘standmodel’ van een keukenpomp. Een standmodel is bedoeld om als voorbeeld te dienen wanneer er nieuwe gemaakt moesten worden. Ze moesten er precies zo uitzien. Vandaag de dag worden standmodellen nog steeds gebruikt, zeker bij kleding en uniformen. In de jaren tien en twintig van de vorige eeuw had men de gewoonte om bij de standmodellen erop te zetten waarvoor het was bedoeld. Dat maakt het voor ons, honderd jaar later, gemakkelijker te achterhalen waar het thuishoort. Op het object met het inventarisnummer 124003 staat bijvoorbeeld ‘Ger. Keukenw’. Dat staat voor ‘gereedschapskeukenwagen’. Daarmee kreeg zo’n wagen meteen twee functies toebedeeld.
De militaire keuken
Eten is altijd een belangrijk onderdeel geweest in het leger. Natuurlijk wilde je dat militairen volledig ingezet konden worden, dan was het zaak dat de manschappen geen honger leden. Tijdens de mobilisatie zaten er velen op hun post in kazernes, forten of in het veld. Hoe en waar dan ook, overal moest gegeten worden. En overal moest gekookt worden. Dat gebeurde in grote hoeveelheden, in heuse gaarkeukens. Kazernes en forten hadden veelal hun eigen keukens, maar in het veld was de buitenlucht de enige plek. Grote gamellen moesten eraan te pas komen om de flinke hoeveelheden in op te slaan en te vervoeren. Het was een hele uitdaging de voeding naar de manschappen te brengen. Speciale grote keukenwagens, getrokken door paarden, reden door het oneffen terrein om het eten rond te brengen.
Maar dan moest het weer opgediend worden in kommen en op borden; een uitdaging bij zulke grote en vooral diepe gamellen. Een soeplepel reikte de bodem niet. Daarbij zou je er ook te veel overheen moeten hangen met alle hygiëne risico’s van dien. Een keukenpomp bood een uitkomst. De soep kon op deze manier omhoog gepompt worden. Maar dan: hoe krijg je het fatsoenlijk op een bord of in een kom?
Bovenstaande foto, gemaakt tijdens de mobilisatie van 1914-1918 in de Overbetuwe, geeft een verklaring voor het probleem. We zien een veldkeuken op het erf van een boerderij. Het personeel in witte werkkleding poseert met allerlei keukengereedschap. En zo ook met een keukenpomp. Wat blijkt? De pomp in onze collectie is niet compleet. Er ontbreekt een lange tuit die er dwars op zit. Dat verklaart ook hoe de soep zonder te hoeven morsen wordt overgeheveld.
Het pompmechanisme trekt de vloeistof omhoog. De naar de bovenkant uitlopende trechter dient als maatbeker, genoeg voor één portie.
Het laat ook zien hoeveel personeel er voor de keuken en het vervoer van voeding nodig was. De meeste dragen witte werkkleding. Geheel rechts is een cavalerist (militair te paard) in het typische huzaren uniform en veldmuts te zien. Niet heel handig voor in de keuken zou je denken, maar hij is wel heel goed in de omgang met paarden. Uiteindelijk waren die ook nodig voor het transport door middel van paard en wagen. Van het type keukenwagen rechts op de foto, staat een exemplaar in de vaste tentoonstelling van het museum.
"De soep wordt niet zo heet gegeten als wordt opgediend (logisch wanneer je ziet wat er allemaal nog bij komt kijken)." Paul van Brakel - Conservator
