Operatie Market Garden, de bevrijding van Nederland tot Arnhem
Tachtig jaar geleden vond Operatie Market Garden plaats. Deze operatie had de doorbraak van de geallieerde troepen moeten betekenen om verder op te rukken richting Arnhem en Deventer, met als doel Nederland te bevrijden en Duitsland binnen te vallen. Helaas slaagde dit plan slechts gedeeltelijk.
Bevrijding Zuid-Nederland
De opmars bij Arnhem kwam hierdoor tot stilstand, waardoor de bevrijding van een groot deel van Nederland nog een half jaar op zich liet wachten. In de septemberdagen van 1944 werden wel al delen van Zuid-Nederland bevrijd.
Over het algemeen wordt de bevrijding van Nederland bekeken vanuit twee fronten vanuit het zuiden. Enerzijds in het zuidoosten, waar Zuid-Limburg door de Amerikanen wordt bevrijd en Operatie Market Garden plaatsvindt in Noord-Brabant en Gelderland. Anderzijds vanuit het zuidwesten met de Slag om de Schelde in Zeeland.
Limburg
De bevrijding van Noordwest-Europa begon op 6 juni 1944 met de landingen in Normandië. Vanuit daar trokken de geallieerden na een opmars van drie maanden door Noordwest-Frankrijk en België, en bereikten uiteindelijk de Nederlandse grens. Op 12 september 1944 werd Mesch, een dorp in Zuid-Limburg, als eerste in Nederland bevrijd door de Amerikanen. Twee dagen later, op 14 september, volgde Maastricht als eerste bevrijde Nederlandse stad.
De Amerikaanse troepen hadden het voornemen om vanuit Zuid-Limburg direct verder naar het oosten, richting Duitsland, op te rukken. Daarbij konden de geallieerden rekenen op de steun van het lokale verzet, met name van de Landelijke Knokploegen (LKP), die tijdens de bezettingsjaren diverse (gewapende) verzetsacties hadden uitgevoerd. Deze LKP-leden en nieuwe vrijwilligers vormden stoottroepencompagnieën, verdeeld in Commando-Limburg en Commando-Brabant. Een deel van het Commando-Limburg trok samen met de Amerikanen verder richting Duitsland.
Ardennenoffensief
Zij kwamen onder het bevel van het Amerikaanse 9e Leger te staan. De geallieerden konden deze hulp goed gebruiken vanwege een tekort aan eigen troepen voor wacht- en patrouillediensten. De Limburgse ‘Stoters’ namen deze taken op zich in veroverde Duitse steden, zoals Aken. De situatie werd even spannend toen het Ardennenoffensief uitbrak en de Amerikanen hun aandacht daarop moesten richten. Dankzij de inzet en ondersteuning van de Limburgse troepen bleven de veroverde steden echter in geallieerde handen.
Na het Ardennenoffensief konden de geallieerden zich weer richten op de verdere opmars in Duitsland, eerst richting het Ruhrgebied. Het Commando-Limburg trok uiteindelijk mee tot aan Paderborn.
Getuigenverslag
De veteranen Theo van Haaren (1925–2016) en Piet Paulusma (1925) maakten na de bevrijding van Zuid-Nederland deel uit van de Limburgse Stoottroepen. Lees hun getuigenverslag via het Nederlands Veteraneninstituut.
Noord-Brabant
Het Commando-Brabant sloot zich aan bij de Britse en Canadese troepen tijdens de opmars van Operatie Market Garden, die een corridor moest vormen vanaf de Belgische grens via Eindhoven tot Arnhem. Met Market Garden wilden de geallieerden een doorstoot maken naar Arnhem om van daaruit het Ruhrgebied in te nemen. Daarnaast zou het de bevoorrading van de Duitse troepen in West-Nederland afsnijden.
Een grote uitdaging van het plan was het oversteken van de grote rivieren. Het veiligstellen van bestaande bruggen was cruciaal, maar vormde ook een kwetsbaar punt, aangezien de Duitsers deze strategische locaties niet zomaar zouden opgeven. De Duitse weerstand bleek echter een groter probleem dan verwacht. Deze was niet alleen nog sterk aanwezig, maar was zelfs gegroeid na de invasie in Normandië.
Luchtlandingen
Vanwege de moeilijk te overwinnen obstakels werd besloten om luchtlandingen uit te voeren binnen de corridor, waarbij Britse, Poolse en Amerikaanse troepen werden ingezet. Op 17 september 1944 vonden deze luchtlandingen plaats tussen Son en Veghel, ten oosten van Grave en ten noorden van de Rijn, rondom Oosterbeek en Wolfheze. Het doel van de landingen ten noorden van de Rijn was om de brug bij Arnhem van beide zijden te kunnen benaderen.
Duitse troepen rondom de stad wisten echter snel actie te ondernemen en met tanks en pantservoertuigen hevige weerstand te bieden tegen de oprukkende geallieerde eenheden. De troepen die vanuit het westen richting de stad oprukten, kregen te maken met andere problemen. De Britse opmars werd teruggedrongen, terwijl gedropte voorraden vaak in door de Duitsers gecontroleerd gebied terechtkwamen. Uiteindelijk lukte het de geallieerden niet om de Rijnbrug in te nemen, en zowel de brug als de stad bleven in Duitse handen.
Operatie Market Garden verraden?
De nederlaag heeft tot veel speculaties geleid. Een daarvan is de suggestie dat de plannen van Market Garden verraden zouden zijn. Men heeft het altijd opmerkelijk gevonden hoe de Duitse troepen zo snel actie konden ondernemen om de geslaagde weerstand te kunnen bieden. Hoe kwam het dat zij over voldoende manschappen en materieel in de omgeving beschikten? Er doen verschillende theorieën de ronde, waaronder die van een Sovjetspion, maar de meest bekende betreft de dubbelspion ‘King Kong’. Dit was het pseudoniem van Christiaan Lindemans, een verzetsstrijder die later voor de Duitsers zou werken als contraspion.
Als verzetsman kwam Lindemans na de bevrijding van Brussel in contact met Britse inlichtingengroepen en kreeg toegang tot het hoofdkwartier van prins Bernhard. Daar zou hij mogelijk informatie over Operatie Market Garden hebben weten te verzamelen. Of dit daadwerkelijk zo is, is echter nooit opgehelderd.
