Papierrol met tuchtreglement

Zonder discipline geen leger. En daar hoort tucht bij. De tijd waarin je tong met een hete pin werd doorstoken als je vloekte ligt gelukkig ver achter ons. Een uniek en fascinerend document is onlangs aan onze collectie geschonken, en biedt een inzicht in de krijgstucht tijdens de Bataafse Republiek (1795-1896).

‘Ik moet je straffen! 4 Dagen kwartier arrest!’. Tekening in kleuren G. Wildschut, 1914-1916. Collectie: 00013494/009

Gebrekkige discipline

De militaire geschiedenis kent vele voorbeelden van legers, of liever gezegd legeraanvoerders, die in de problemen kwamen als gevolg van een gebrek aan discipline bij de troepen.

Goede reden

Overigens hadden de soldaten daar vaak een goede reden voor, of valt hun gedrag in ieder geval goed te verklaren. Zo kwam het bijvoorbeeld voor dat de troepen maandenlang niet betaald of nauwelijks te eten kregen. Om de discipline te handhaven kenden de legers strenge regels en zware straffen.

Een militair die wordt opgebracht door een provoost. Litho J.F.M. Mourot, gedrukt door Van Lieshout, 1830. Collectie: 00116060

De doodstraf

Hoe verder je teruggaat in de tijd, hoe vaker de doodstraf kon worden opgelegd voor een bepaalde overtreding. De eerste krijgstucht in het Nederlandse leger ontstond in de eerste helft van de zestiende eeuw, met de zogeheten ‘artikelbrief’. Dit was een steeds langer wordende lijst van voornamelijk zeer strenge disciplinaire regels, waarvan overtreding werd bestraft. Niet zelden werd hierbij de doodstraf opgelegd en uitgevoerd.

Willem van Oranje heeft de artikelbrief in 1572 voor het eerst ingevoerd in het Staatse leger. In 1590 werd deze op last van prins Maurits voor het eerst gedrukt.

'De straf met de Kogel,
dat er de dood op volge'

Onlangs verwierf ons museum een unieke papierrol met reglement op de krijgstucht uit 1799. Uit het document blijkt dat ook in 1799 nog de doodstraf kon worden opgelegd. Hieronder moest worden verstaan ‘de straf met de Kogel, dat er de dood op volge’.

Hoogste prijs betalen

De doodstraf gold bijvoorbeeld voor degenen, zonder onderscheid van rang, die anderen aanzetten tot desertie. Maar ook militairen die burgers bestalen bij wie ze waren ingekwartierd, konden op de kogel rekenen. Zo zijn talloze voorbeelden van overtredingen te noemen waarvoor anno 1799 in Nederland door militairen de hoogste prijs betaald moest worden.

Het bewuste reglement op de krijgstucht uit 1799, de papierrol heeft in zijn geheel een lengte van 236 x 52 cm.

Een reglement van
meer dan twee meter lang

Het verworven document waar dit allemaal uit blijkt is vooral vanwege zijn vorm een bijzonder stuk. Het is een bedrukte rol papier van maar liefst 2,36 meter lang! Vermoedelijk werd het reglement uitgerold aangeplakt in een kazerne of wachtruimte voor militairen. Of het werd in een koker meegedragen door de gendarmerie. Het is gezien de vorm en kwetsbaarheid een wonder dat dit stuk zo goed bewaard is gebleven.