Waar komt het taptoesignaal vandaan?
Bij de Dodenherdenking op 4 mei wordt ieder jaar hetzelfde trompetstuk gespeeld: het signaal Taptoe. Het is daarmee een van de bekendste muziekstukken van Nederland.
Twee minuten stilte
Op 4 mei 2021 keek volgens de NOS een recordaantal van 6.295.000 mensen naar de live uitzending van Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam. Ook volgden ongeveer 300.000 mensen deze uitzending via SBS6. Een belangrijk onderdeel van deze jaarlijkse ceremonie is het blazen van het taptoesignaal. Dat is het trompetsignaal waarna de twee minuten stilte beginnen.
Het signaal Taptoe is een oer-Hollands militair signaal. Het is bovendien bij uitstek een voorbeeld van de rijke militaire traditie van Nederland.
‘Doe den tap toe!’
Oorspronkelijk werd het signaal geslagen op de trom of geblazen op de pijperfluit, trompet of hoorn. Het signaal is rond 1600 ontstaan als een bevel tot retraite (afmars/terugtocht). De componist ervan is onbekend. De titel van het signaal zou zijn afgeleid van de oud-Nederlandse zin ‘Doe den tap toe’, ofwel: ‘sluit de tap’.
Retraite-signaal
In garnizoenssteden werd ’s avonds namelijk een retraite-signaal gebruikt om eigenaren van kroegen en herbergen duidelijk te maken dat ze geen drank meer aan de militairen mochten schenken. De patrouille-commandanten riepen daarbij ‘Doe den tap toe’! De woorden retraite en taptoe werden spoedig door elkaar gebruikt. Zo luidt een order uit 1721: ‘De retraite of taptoe sal geslaagen worden, ’s winters avonds ten agten, en des somers ten neegen uren.’ Gezien de huidige betekenis van het taptoe signaal kan de achtergrond daarvan op zijn zachts gezegd opmerkelijk genoemd worden.
The Last Post
De Britse variant van de Taptoe, de Last Post, lijkt sterk op het Nederlandse signaal. De Last Post zou dan ook in de 17de eeuw door Engelse militairen die in Nederland gelegerd waren zijn afgeluisterd. In de Verenigde Staten wordt een vergelijkbaar stuk gebruikt, de Taps. Het gebeurt weleens een enkele keer dat de Taptoe en de Last Post bij een optreden door elkaar worden gehaald.
Bijzonder is dat alle drie de genoemde stukken geheel bestaan uit natuurnoten, waardoor ze gespeeld kunnen worden op blaasinstrumenten zonder ventielen. De signalen worden ten gehore gebracht bij herdenkingen en begrafenissen met militaire eer.
